محمد بن زکریای رازی

سالها پیش و از سر دلتنگی یادداشت زیرین را خطاب به مرحوم سیروس احمدیه فرزند شادروان دکترعبداله احمدیه (1265ـ 1338ش) از باز زنده‌سازان میراث پزشکی کهن در سده معاصر نوشتم. خوشبختانه ثمره‌اش نیک بود. به گواهی همو سبب شد تا موزه تاریخ علوم پزشکی دانشگاه تهران همایشی برای روانشاد احمدیه ترتیب دهد. بخشی از همان موزه نیز به نگهداری میراث بر جای مانده از پدرش اختصاص یابد. خشنودم پس از بیست سال شماری آثار رازی ولو با لغزشهای بسیار در ترجمه که نیازمند بازگردانهای بنیادین جدیدی است منتشر شده است. این مقاله یادگار روزگاری است که جوان‌تر و اندکی ناپخته‌نویس‌تر بودم. با این همه در این فاصله کمابیش رازی‌پژوهی دل‌مشغولی اصلی‌ام بوده است. برایندش مقالات و کتابهایی بوده که منتشر شده یا در دست انتشار است. امیدوارم تا پایان سال 1395ش چندانکه ناشر وعده داده و البته اگر تقدیر الهی بوده باشد مجموعه‌ پنج جلدی دانشنامه مقدماتی در اصطلاحات پزشکی کهن حاصل فرآیند 1375-1395ش منتشر شود.

مشهور است در بخش دانش اقتصاد که ميان واحدهاى پولى جهان شمارى معيار سنجش دیگر ارزها هستند زيرا كمترين نوسان را در بحرانهاى گوناگون دارند زيرا تنزّل ارزش آنها در پايين‌ترين حد جاى دارد. برخى ارزها نيز به سرعت ارزش خود را از دست مى‌دهند. بنابراين نمی‌توانند معيار بوده باشند. در اين ميان، طلا يكى از پذيرفته‌شده‌ترين و جهانى‌ترين وجه اشتراك كارشناسان مربوطه و به واقع مرجع تامّه در این زمینه به شمار مى‌آيد. در مقوله دانش و پژوهش نيز چنين است كه در قالب توالى واژه‌هاى زبانهاى گوناگون تجلّى مى‌كند. هر اندازه ارزش سخن ارائه شده ديرتر سقوط كند، پشتوانه علمى‌اش نيز نيرومندتر است. يعنى در گذر زمان مخاطبان اعتماد خود را به آن زنجيره واژگانى از دست ندهند. شوربختانه در ميان مردمانى كه سخن، معيار و قاعده‌اى نداشته باشد گاه نرخ برابرى علمى از چند هزار برابر نيز مى‌گذرد. يعنى فى‌المثل يك مقاله در یک زبان از سه هزار عنوان كتاب در زبان دیگر عملاً باارزش‌تر مى‌شود. هم از اين‌رو مى‌توان پذيرفت مقوله علم از جنس كيفى است نه كمّى. چنين است وضع ويراسته مخطوطات كهن فارسی و عربی و نيز پژوهشهاى علمى از جمله تاريخ دانش پزشكى.